Ekonomia jako nauka może być analizowana z różnych perspektyw. Dzieli się na ekonomię normatywną oraz pozytywną. Celem tego artykułu jest omówienie ekonomii pozytywnej, jej istoty, oraz podanie przykładów zastosowania w rzeczywistości gospodarczej.

Definicja ekonomii pozytywnej

Ekonomia pozytywna to dziedzina ekonomii, która skupia się na opisie rzeczywistości gospodarczej w sposób obiektywny i pozbawiony sądów wartościujących. Oznacza to, że ekonomia pozytywna nie wyraża opinii o tym, jak gospodarka powinna funkcjonować, ale jak faktycznie działa. W przeciwieństwie do ekonomii normatywnej, która ocenia zjawiska gospodarcze na podstawie pewnych standardów moralnych lub ideologicznych, ekonomia pozytywna stara się badać fakty, przewidywać skutki i formułować teorie, które można zweryfikować na podstawie obserwacji empirycznych.

Ekonomia pozytywna operuje pytaniami typu:

• Co się stanie, gdy rząd podniesie stawki podatkowe?
• Jak zmiany stóp procentowych wpływają na poziom inwestycji?
• Jak wzrost bezrobocia wpływa na konsumpcję?

Główna cecha ekonomii pozytywnej to neutralność wobec wartości, co oznacza, że jej wyniki mają być obiektywne, oparte na dowodach i pozbawione subiektywnych ocen.

Podstawowe założenia ekonomii pozytywnej

Ekonomia pozytywna opiera się na kilku kluczowych założeniach:

1. Obiektywność – badania ekonomiczne muszą być wolne od wartości moralnych i subiektywnych ocen. Chodzi o opis rzeczywistości taką, jaka ona jest, bez oceny, czy jest to dobre, czy złe.
2. Testowalność hipotez – teoria ekonomiczna formułowana w ramach ekonomii pozytywnej musi być możliwa do przetestowania na podstawie dostępnych danych. Oznacza to, że hipotezy muszą być falsyfikowalne i empirycznie sprawdzalne.
3. Związek przyczynowo-skutkowy – ekonomia pozytywna dąży do zrozumienia mechanizmów rządzących gospodarką. Zajmuje się badaniem tego, jakie są przyczyny danych zjawisk oraz jakie są ich skutki.
4. Neutralność – badacz, który stosuje podejście pozytywne, nie wprowadza swoich wartości i opinii do analizy. Koncentruje się jedynie na faktach.

Przykłady zastosowania ekonomii pozytywnej

1. Analiza wpływu podwyżki płacy minimalnej na zatrudnienie

Jednym z klasycznych przykładów zastosowania ekonomii pozytywnej jest analiza wpływu podwyżki płacy minimalnej na poziom zatrudnienia. W ramach ekonomii pozytywnej badacz zadaje pytanie: „Jaki jest związek pomiędzy wzrostem płacy minimalnej a liczbą miejsc pracy?”. Tego rodzaju analiza nie próbuje ocenić, czy podwyżka płacy minimalnej jest moralnie słuszna, lecz jedynie bada, jakie efekty gospodarcze wywołuje.

Przykład: W wyniku podwyżki płacy minimalnej do 20 zł na godzinę, badacz sprawdza, jak zmienia się poziom zatrudnienia w sektorach o niskiej płacy, takich jak gastronomia czy handel. Wnioski mogą pokazać, że liczba miejsc pracy spadła, co można przypisać zwiększonym kosztom pracodawców, które zmuszają ich do redukcji zatrudnienia. Ekonomia pozytywna nie ocenia, czy ten efekt jest dobry czy zły –– jej zadaniem jest jedynie opisanie, jakie są rzeczywiste skutki podwyżki płacy minimalnej.

Na podstawie danych empirycznych, ekonomiści mogą wyciągnąć wnioski o tym, jak różne poziomy płacy minimalnej wpływają na zatrudnienie. Mogą na przykład ustalić, że w niektórych przypadkach umiarkowana podwyżka płacy minimalnej nie wpływa znacząco na liczbę miejsc pracy, podczas gdy bardziej drastyczne podwyżki mogą prowadzić do ich redukcji. Tego rodzaju analiza dostarcza rzetelnej, pozbawionej wartościujących sądów wiedzy, którą można wykorzystać do tworzenia polityk publicznych.

2. Skutki obniżki stóp procentowych na inwestycje

Kolejnym przykładem analizy w ramach ekonomii pozytywnej jest badanie wpływu zmian stóp procentowych na poziom inwestycji w gospodarce. Ekonomista bada, jak obniżenie stóp procentowych przez bank centralny wpływa na decyzje przedsiębiorstw dotyczące inwestycji.

W praktyce, przy niższych stopach procentowych koszt kredytu jest mniejszy, co zachęca firmy do pożyczania środków na rozwój, prowadzenie projektów badawczo-rozwojowych czy ekspansję produkcji. W efekcie, analiza ekonomii pozytywnej może wykazać, że obniżenie stóp procentowych prowadzi do wzrostu poziomu inwestycji w sektorach produkcyjnych i usługowych. Z perspektywy ekonomii pozytywnej, taki wniosek opiera się na danych liczbowych i statystykach, bez oceny, czy ten efekt jest społecznie korzystny.

3. Wpływ opodatkowania na konsumpcję

Innym powszechnym tematem w ramach ekonomii pozytywnej jest badanie wpływu podwyżek podatków na poziom konsumpcji. Ekonomista w ramach tego typu analizy zadaje pytanie: „Jak zmiany w opodatkowaniu dochodów wpływają na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych?”.

Badania empiryczne mogą pokazać, że wzrost podatków dochodowych zmniejsza dochód do dyspozycji obywateli, co przekłada się na spadek konsumpcji. Mniejsza ilość pieniędzy w portfelach konsumentów oznacza, że wydają oni mniej na dobra i usługi, co może mieć wpływ na wzrost gospodarczy. Analiza ta, podobnie jak inne w ramach ekonomii pozytywnej, opiera się na obserwacji faktów i danych statystycznych, a nie na ocenie, czy wyższe podatki są korzystne dla społeczeństwa.

Ekonomista Robert Barro zauważył: „Podatki wpływają na decyzje dotyczące konsumpcji i oszczędzania, redukując dochody do dyspozycji. Wyższe podatki zmniejszają zdolność gospodarstw domowych do wydatków, co z kolei może prowadzić do osłabienia wzrostu gospodarczego poprzez ograniczenie popytu konsumpcyjnego”.

4. Analiza efektów handlu międzynarodowego

Ekonomia pozytywna może również badać skutki polityk handlowych, takich jak wprowadzenie ceł czy ograniczeń w handlu. Przykładem może być analiza wpływu ceł na import samochodów.

Załóżmy, że rząd wprowadza cła na import samochodów, aby chronić rodzimą produkcję. Ekonomia pozytywna nie zajmuje się tym, czy takie cła są słuszne z moralnego punktu widzenia, ale analizuje, jak wprowadzenie ceł wpłynie na ceny samochodów, popyt na pojazdy, a także na sprzedaż rodzimych producentów samochodów. Badanie to może wykazać, że w krótkim okresie cła doprowadziły do wzrostu cen samochodów, co z kolei zmniejszyło popyt, ale jednocześnie wsparło rodzimych producentów. Z perspektywy ekonomii pozytywnej, analiza taka dostarcza faktów, które mogą być wykorzystane przez decydentów, jednak nie ocenia ona, czy wprowadzenie ceł jest korzystne czy niekorzystne.

5. Zjawisko inflacji i jej skutki

Ekonomia pozytywna bada również zjawisko inflacji i jego wpływ na gospodarkę. Przykładem analizy może być badanie, jak wzrost poziomu inflacji wpływa na siłę nabywczą konsumentów oraz na politykę monetarną banków centralnych.

Badacz może analizować historyczne dane dotyczące inflacji i ustalić, że wzrost inflacji zmniejsza siłę nabywczą konsumentów, co powoduje spadek realnych dochodów, a w efekcie może prowadzić do osłabienia gospodarki. Banki centralne, widząc wzrost inflacji, mogą podjąć decyzję o podniesieniu stóp procentowych, co zmniejsza dostępność kredytów i ogranicza konsumpcję. Ta analiza nie ocenia, czy inflacja jest zła czy dobra, ale stara się zrozumieć, jakie są rzeczywiste skutki wzrostu cen.

6. Efekt elastyczności cenowej popytu na produkty luksusowe

Analiza elastyczności cenowej popytu to kolejny przykład ekonomii pozytywnej. Ekonomista może badać, jak zmiana cen wpływa na popyt na określone dobra, na przykład produkty luksusowe. Badania tego typu mogą wykazać, że w przypadku towarów luksusowych wzrost ceny nie zawsze prowadzi do spadku popytu, a czasem wręcz przeciwnie – rosnące ceny mogą sprawić, że dobra luksusowe stają się bardziej pożądane z powodu ich prestiżu.

Ekonomia pozytywna bada te zjawiska, starając się zrozumieć, jakie są mechanizmy rynkowe, bez oceny, czy to dobrze, że konsumenci są gotowi płacić więcej za produkty luksusowe, czy nie.

Znaczenie ekonomii pozytywnej

Ekonomia pozytywna jest niezwykle ważnym narzędziem w analizie gospodarki. Jej znaczenie wynika z kilku kluczowych cech:

1. Podstawa dla tworzenia polityk – choć sama ekonomia pozytywna nie dostarcza rekomendacji co do tego, jakie polityki należy wprowadzać, dostarcza obiektywnych danych i analiz, które mogą być wykorzystane przez decydentów do podejmowania decyzji. Dzięki ekonomii pozytywnej można przewidzieć skutki wprowadzenia określonych działań, co pozwala politykom lepiej zrozumieć, jakie będą konsekwencje ich decyzji.
2. Neutralność – ponieważ ekonomia pozytywna nie angażuje się w oceny moralne czy ideologiczne, jej analizy mogą być postrzegane jako bardziej obiektywne i wiarygodne. To sprawia, że wyniki badań w tej dziedzinie są często szeroko akceptowane w różnych środowiskach, niezależnie od preferencji politycznych.
3. Podstawy do dalszych badań – analizy w ramach ekonomii pozytywnej często stanowią punkt wyjścia do bardziej zaawansowanych badań. Dzięki niej naukowcy mogą tworzyć teorie i modele, które pomagają lepiej zrozumieć funkcjonowanie gospodarki.